Seminar khoa học: Vai trò của tài liệu lưu trữ trong nghiên cứu tôn giáo - Góc nhìn liên ngành từ châu Âu đến Việt Nam

Di sản tư liệu tôn giáo dưới góc nhìn quốc tế: Hành trình lưu trữ Á - Âu
Trong phần trình bày mở đầu, TS. Pascal Bourdeaux đưa người nghe “du hành” qua nhiều nên lưu trữ khác nhau với chủ đề: “Nguồn tư liệu tôn giáo xưa và nay ở châu Á và châu Âu”. Ông nhấn mạnh: Nếu muốn nghiên cứu lịch sử địa phương, phải bắt đầu từ kho lưu trữ của địa phương đó. Mỗi tài liệu nhỏ đều mở ra một cánh cửa mới cho nghiên cứu. Từ kho tư liệu phong phú của châu Âu (đặc biệt là các lưu trữ tôn giáo thời kỳ truyền giáo, hoạt động của Hội Thừa sai Paris) đến các trung tâm lưu trữ ở châu Á, TS. Pascal giới thiệu những nguồn tư liệu độc đáo phản ánh mối giao thoa tôn giáo - văn hóa - chính trị. Đáng chú ý, ông đặt ra hướng nghiên cứu liên hệ trực tiếp với Việt Nam qua câu hỏi: “Un projet identique autour du Dinh et des divinités tutélaires?” (Có thể xây dựng một dự án tương tự xoay quanh đình làng và các vị thần bảo hộ ở Việt Nam hay không?). Qua đó, ông đề xuất hướng nghiên cứu so sánh giữa các nguồn tư liệu về đời sống tôn giáo Việt Nam từ thời bảo trợ của người Bồ Đào Nha đến khi hình thành Hội Thừa sai Paris với các kho lưu trữ tại châu Âu.

Qua việc phân tích đặc trưng của tư liệu tôn giáo (bản thảo kinh sách, thư từ truyền giáo; các ghi chép dân tộc học về tín ngưỡng; hồ sơ tổ chức giáo hội và tài liệu hành chính thuộc địa; ghi chép của các học giả phương Tây về nghi lễ, thờ cúng và đời sống tôn giáo bản địa), TS. Pascal Bourdeaux nhấn mạnh rằng tài liệu tôn giáo, dù hình thức đa dạng, luôn mang trong mình giá trị liên ngành: có thể dùng để nghiên cứu lịch sử văn hóa, giao lưu tôn giáo, quan hệ quốc tế, nhân học, dân tộc học, địa phương chí…

Tài liệu lưu trữ về Phật giáo Việt Nam: Giá trị và khả năng tiếp cận
Ở phần thứ hai của chương trình, TS. Ninh Thị Sinh trình bày chuyên đề Tài liệu lưu trữ về Phật giáo Việt Nam: Giá trị và khả năng tiếp cận - một góc tiếp cận gắn bó chặt chẽ với bối cảnh lịch sử Việt Nam. Nội dung chia sẻ tập trung vào ba nhóm vấn đề chính:
(1) Phật giáo Việt Nam thời kỳ Pháp thuộc
TS. Ninh Thị Sinh giới thiệu hệ thống hồ sơ, báo cáo, sắc lệnh và tư liệu hành chính thuộc địa phản ánh sự vận hành của các cơ sở Phật giáo, mối quan hệ giữa giáo hội với chính quyền, hoạt động cải tổ và phản ứng của tăng sĩ đương thời.
(2) Các trung tâm lưu trữ hiện đang bảo quản tài liệu Phật giáo
Diễn giả điểm danh những nơi đang lưu giữ khối tư liệu quan trọng như:  Lưu trữ Hải ngoại Pháp, Lưu trữ quốc gia Campuchia, Trung tâm Lưu trữ quốc gia I (Hà Nội), Trung tâm Lưu trữ quốc gia II (Thành phố Hồ Chí Minh) và Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV (Đà Lạt). Những nguồn tư liệu tại các lưu trữ trên không chỉ phản ánh hoạt động tôn giáo mà còn mở ra góc nhìn sâu sắc về văn hóa, giáo dục, nghệ thuật, xã hội Việt Nam trong suốt nhiều thế kỷ.
(3) Lưu ý khi khai thác tài liệu lưu trữ tôn giáo
TS. Ninh Thị Sinh chia sẻ nhiều kinh nghiệm chuyên môn cho giảng viên và sinh viên: Nắm rõ nguồn gốc, tính pháp lý, loại hình tài liệu; đánh giá độ tin cậy và bối cảnh sản sinh tư liệu; tôn trọng các nguyên tắc bảo mật, đạo đức và văn hóa khi tiếp cận tư liệu tôn giáo. Những lưu ý này đóng vai trò như “kim chỉ nam” cho các nhà nghiên cứu khi tiếp cận nguồn tư liệu nhạy cảm nhưng giàu giá trị này.
Bên cạnh giá trị lịch sử, TS. Ninh Thị Sinh lưu ý rằng tài liệu lưu trữ về Phật giáo ngày càng đóng vai trò quan trọng trong các nghiên cứu đương đại, đặc biệt là các công bố quốc tế theo chuẩn ISI - Scopus, nơi tư liệu gốc là nền tảng để xác lập giá trị khoa học.

So sánh mô hình khai thác tài liệu lưu trữ Việt Nam - Pháp
Phần thảo luận giữa hai diễn giả và giảng viên, sinh viên xoay quanh các chủ đề nổi bật: So sánh khả năng tiếp cận tài liệu lưu trữ tôn giáo ở Pháp và Việt Nam; vai trò của lưu trữ công và lưu trữ tư trong nghiên cứu lịch sử, tôn giáo; phương pháp luận liên ngành khi khai thác tài liệu tôn giáo; tiềm năng hình thành các dự án hợp tác nghiên cứu giữa EPHE và Khoa Lưu trữ học và Quản trị văn phòng.
Các ý kiến trao đổi đã tạo nên không khí học thuật cởi mở, nơi mỗi người tham dự đều có thể nhìn nhận lại tầm quan trọng của tài liệu lưu trữ trong các nghiên cứu khoa học hiện nay. Khẳng định thế mạnh nghiên cứu và mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực Lưu trữ học
Buổi seminar kết thúc không chỉ mang lại những kiến thức chuyên môn sâu sắc mà còn mở ra nhiều hướng tiếp cận mới về giá trị của tài liệu lưu trữ trong nghiên cứu tôn giáo, từ phương pháp luận, kỹ thuật khai thác đến khả năng ứng dụng trong các công bố khoa học quốc tế. Sự tham gia của hai học giả đến từ EPHE (Pháp) và Viện Trần Nhân Tông (Đại học quốc gia Hà Nội) góp phần thúc đẩy hợp tác nghiên cứu giữa các đơn vị, đồng thời khẳng định vai trò của Khoa Lưu trữ học và Quản trị văn phòng, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội như một trung tâm học thuật uy tín trong khu vực, tích cực kết nối quốc tế và tiên phong trong nghiên cứu liên ngành về lưu trữ học trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số.